در این تحقیق با روش میدانی به بررسی کاربرد دانش بومی استفاده از جنگل و مرتع در شهرستان رستم پرداخته شده است. دراین تحقیق، مناطقی از بخش مرکزی شهرستان رستم انتخاب گردید و از بین آن مناطق نیز، روستاهایی که دارای دانش بومی غنی تر در استفاده از جنگل و مرتع بودند، انتخاب گردیدند و از این میان با روش نمونه گیری گلوله برفی، افراد مورد مطالعه انتخاب شدند. در این تحقیق از تکینیک های مشاهده مشارکتی، مشاهده آزاد و مصاحبه نیمه ساختار یافته استفاده شد و در برخی موارد به ناچار، از اسناد نیز بهره برده شد. در این تحقیق مشخص شد که در منطقه مورد مطالعه از یک سو، با توجه به نظریه نوسازی مبنی بر مباینت دانش بومی و توسعه، دانش بومی در دوران هایی که حاکمیت داشته، نه تنها مباینتی با آن نداشته و به عنوان یک مانع به حساب نمی آمده است، بلکه از پایداری در توسعه نیز برخوردار بوده است. از سوی دیگر برنامه های مربوط به نوسازی که در کشور ما نمودش در اصلاحات ارضی بود، موجب تغییرات اساسی درساختارهای جامعه مورد مطالعه و نیز تقسیم کار کنشگران بهره بردار و قشربندی آنان گردیده است و در پی آن، با تغییر جامعه و سبک زندگی در این جامعه، بهره برداری از دانش بومی نیز رو به ضعف رفته و در حال حاضر، این دانش روبه زوال است.

پژوهش حاضر به منظور بررسی اثر تغییر کاربری مرتع به جنگل کاری بر میزان ترسیب کربن و ذخیره ی ازت در منطقه ی جنگل کاری شده ی حسن آباد در شهرستان سنندج صورت گرفت. توده های مورد مطالعه شامل سرونقره ای، کاج تهران، زبان گنجشک، اقاقیا و سروخمره ای با متوسط سن 20 سال و مرتع مجاور که در آن تغییر کاربری ایجاد نشده و از لحاظ شرایط فیزیوگرافی و اقلیمی مشابه بودند به عنوان شاهد انتخاب شد. نمونه برداری از خاک در توده های جنگل کاری شده و شاهد انجام شد و خصوصیات کربن آلی، ازت، فسفر، پتاسیم، وزن مخصوص ظاهری، اسیدیته، هدایت الکتریکی، درصد رس، سیلت و ماسه اندازه گیری شد. جهت مقایسه ی اثر اجرای عملیات جنگل کاری با شاهد بر خصوصیات خاک از آزمون t مستقل و به منظور مقایسه ی اثر گونه های مختلف جنگل کاری شده بر خصوصیات خاک از تجزیه ی واریانس یکطرفه و جهت مقایسه ی میانگین ها از آزمون دانکن استفاده گردید. نتایج نشان داد که گونه ی اقاقیا تأثیر قابل توجهی در افزایش کمی کربن و ازت ترسیب شده و مقدار فسفر و پتاسیم خاک داشت و در مجموع در توده ی اقاقیا مقدار کربن ترسیب شده و ازت ذخیره شده در خاک 62/80 و 42/5 و در تیمار شاهد 05/47 و 08/3 تن در هکتار محاسبه شد. تیمار اقاقیا باعث افزایش مقدار کربن و ازت خاک به مقدار 71 و 75 درصد شد و کمترین مقدار کربن و ازت در خاک توده سرو نقره ای بدست آمد. نتیجه ی رگرسیون گام به گام نشان داد که نیتروژن، فسفر و پتاسیم به ترتیب از مهم ترین اجزای تأثیر گذار بر مقدار کربن ترسیب شده در خاک در توده های بررسی شده است.

تبدیل مرتع به جنگل دست کاشت ویژگی های خاک را تحت تاثیر قرار می دهد. در پژوهش پیش رو به منظور بررسی اثر تبدیل مرتع به جنگل دست کاشت بر ویژگی های فیزیکی و شیمیایی خاک، یک منطقه مرتعی و دو منطقه جنگل کاری شده با تراکم درختی زیاد (445 اصله در هکتار) و متوسط (262 اصله در هکتار) با شرایط فیزیوگرافی مشابه در جنگل های دست کاشت حسن آباد سنندج انتخاب شدند. برای بررسی ویژگی های فیزیکی خاک ازجمله درصد رطوبت خاک و جرم مخصوص ظاهری خاک، هر دو هفته یکبار از 23 اسفند 1391 تا 21 مرداد 1392 در سه نقطه از هر منطقه نمونه هایی برداشت شد. همچنین آزمایش شدت نفوذپذیری با استفاده از استوانه های مضاعف در سه نقطه در هر منطقه طی یک تکرار انجام شد. هدایت هیدرولیکی اشباع با استفاده از آزمایش نفوذپذیری خاک مورد محاسبه قرار گرفت. نمونه های خاک برای تعیین ویژگی های شیمیایی خاک مانند اسیدیته، هدایت الکتریکی، درصد کربن آلی خاک، فسفر قابل جذب و نیتروژن کل خاک به طور ماهانه از سه نقطه در هر منطقه از عمق صفر تا 20 سانتی متری خاک به صورت کامل تصادفی در شش تکرار برداشت شدند. نتایج تجزیه و تحلیل داده ها نشان داد که جنگل کاری بر ویژگی های فیزیکی خاک اثر معنی داری گذاشته و موجب بهبود آن شده است، به نحوی که مقدار درصد رطوبت خاک در برخی زمان های اندازه گیری شده از سال در دو منطقه جنگل کاری شده نسبت به منطقه مرتعی بیشتر بود. با توجه به یکسان بودن شرایط فیزیوگرافی مناطق مورد مطالعه، کاربری های که دارای پوشش گیاهی متراکم تری بودند، دامنه نفوذ و هدایت هیدرولیکی اشباع در آنها بیشتر بود. همچنین نتایج نشان داد که جنگل کاری بر برخی ویژگی های شیمیایی خاک اثر مشخص و معنی داری نگذاشته است، درصورتی که در رابطه با درصد کربن آلی، نیتروژن کل و مقدار فسفر قابل جذب خاک، اثرگذاری معنی دار بود.

از گذشته های دور انسان ها برای سلامت جسمی و روحی خود به گیاهان و حیوانات وابسته بوده و به تدریج در این مسیر دانش ارزشمندی را به وجود آورده اند. امروزه افزایش عوارض استفاده از داروهای شیمیایی، نیاز مبرم به مطالعات پایه برای بررسی ترکیبات جدید را ضروری می نماید و همچنین با خطر زوال دانش بومی، اهمیت مستندسازی آن بیش ازپیش پررنگ شده است. هدف این پژوهش ثبت دانش دامداران آشنا با درمان های سنتی متکی بر طبیعت بود که با کمک روش مردم نگاری در قالب مشاهده ی مستقیم، مشارکتی و مصاحبه ی نیمه ساختارمند در جامعه ی روستایی و عشایری شرق استان گیلان انجام شد. نتایج در چهار بخش گیاهان دارویی و خوراکی، تولیدات حیوانی، مواد معدنی و سایر تدابیر طبقه بندی شد. دامداران این منطقه از 52 گیاهان دارویی موجود در دشت و کوهستان که متعلق به 28 خانواده است برای درمان انواع بیماری های گوارشی، تنفسی، عفونی، کلیوی ، قلبی، زخم ها و شکستگی ها بهره می برند. مهم ترین تولیدات حیوانی، شیر و فرآورده های آن برای بیماری های گوارشی و پوست و مو است و مواد معدنی مانند خاک کوهستان برای درمان بیماری های کلیوی و زخم ها استفاده می شود. تجزیه وتحلیل کمی اهمیت زیادی در مطالعات درمان های سنتی دارد و کشف ترکیبات فعال زیستی ناشناخته را در آزمایش های بالینی توصیه می کند. شـناخت و مستندسازی روش های درمانی بومی و انتقال آن به نسل های بعـدی باعث افزایش مرجعیت علمی، ثبت میراث غنی پزشکی و یک منبع درمانی سودمند است.

در مورد نقش منابع طبیعی تجدید شونده (جنگل و مرتع) در تداوم زندگی روی کره زمین تردیدی وجود ندارد. این منابع در توسعه اقتصادی هم به عنوان نهاده و هم به عنوان ستاده مطرح می باشند. منابع آب و خاک به عنوان نهاده بستر توسعه بخش کشاورزی هستند که بدون آنها توسعه قابل حصول نخواهد بود. طی سالیان اخیر این منابع مورد هجوم بی رویه بهره برداران قرار گرفته و باعث شده که قسمت زیادی از این منابع تخریب گردند. در طول برنامه اول و دوم توسعه اقتصادی کشور دولت سعی کرده با سرمایه گذاری در اصلاح و احیای این گونه منابع در کنار بهره برداری نسل حاضر از روند رو به تخریب و ناپایدار این منابع جلوگیری نماید. در این مطالعه با استفاده از آمارهای مربوط به عملکرد دولت در برنامه اول و دوم توسعه اقتصادی کشور در زمینه منابع طبیعی تجدیدشونده شاخص پایداری برای این منابع محاسبه شده که نتایج نشان دهنده آن است که در دو بخش جنگل و مرتع میزان تشکیل سرمایه خالص یا به عبارت دیگر افزایش در ارزش منابع از میزان استهلاک و تخریب این منابع کمتر بوده است و باعث شده که در بخش منابع طبیعی با ناپایداری مواجه باشیم. روند مذکور سیر نزولی و تخریب این دو بخش را طی دوره مورد بررسی نشان می دهد، بنابراین اهداف تعیین شده در برنامه های پنج ساله مبنی بر جلوگیری از تخریب منابع طبیعی تحقق نیافته اند.

امروزه به طور گسترده پذیرفته شده که روش‎های مشارکتی کارآمدترین روش‎های دستیابی به مدیریت پایدار منابع طبیعی است. هرچند مشارکت اجتماعات محلی در تصمیم‎گیری مدیریت منابع طبیعی به عنوان سازوکاری برای حفاظت از منابع طبیعی و بهبود معیشت روستاییان شناخته می شود، با این حال سطح مدیریت مشارکتی منابع طبیعی در بین اجتماعات محلی بسیار محدود است. بخشی قابل‎توجهی از عرصه های منابع طبیعی شهرستان دنا جزو مناطق حفاظت شده تعیین گردیده که مدیریت مطلوب این عرصه ها از اهمیت زیادی برخوردار است. بنابراین هدف از این پژوهش تحلیل و ارزیابی مدیریت مشارکتی عرصه های منابع طبیعی در نواحی روستایی شهرستان دنا است. این پژوهش دارای ماهیت کاربردی و به لحاظ روش تحلیل، توصیفی – تحلیلی می باشد. جامعه آماری شامل تمام روستاهای شهرستان دنا بوده که تعداد 30 روستا به روش احتمالی طبقه بندی شده با توجه به معیارهایی مانند تعداد خانوار، موقعیت طبیعی روستا و توزیع فضایی مناسب در سطح شهرستان انتخاب شده اند. حجم نمونه نیز براساس فرمول کوکران تعداد 485 بهره بردار روستایی تعیین شد. داده های مورد نیاز به صورت کتابخانه ای و میدانی گردآوری شده اند. در بخش میدانی از پرسش‎نامه استفاده گردید، روایی پرسش‎نامه با نظر 37 نفر کارشناس و پایایی آن نیز با بررسی ضریب آلفای کرونباخ هریک از ابعاد مدیریت مشارکتی تایید شد. داده‎ها با استفاده از آزمون t تک نمونه‎ای، تحلیل واریانس یک طرفه، آزمون دانکن و روش درون یابی کریجینگ مورد تحلیل قرار گرفته‎اند. نتایج پژوهش حاکی از آن است به طور کلی سطح مشارکت مردم در مدیریت عرصه های منابع طبیعی در وضعیت نامناسب قرار دارد. همچنین توزیع فضایی مدیریت مشارکتی عرصه های منابع طبیعی نشان دهنده وضعیت مناسب تر محدوده های جنوبی شهرستان دنا نسبت به محدوده های شمالی آن است.

در چند دهه اخیر تغییر اکثر کاربری ها بدون در نظر گرفتن قابلیت ها و محدودیت های محیط زیستی، مشکلات بسیاری مانند تخریب خاک و آلودگی اکوسیستم های آبی را به دنبال داشته است؛ بنابراین، ضرورت پژوهش حاضر، بررسی چگونگی کاهش آثار تغییرات کاربری اراضی احتمالی آینده در حوزه آبخیز گرگانرود با بررسی توانایی بالقوه اراضی به عنوان راهکاری برای حفاظت از منابع طبیعی است. این پژوهش شامل دو مرحله کلی است. ابتدا نقشه های کاربری اراضی در دوره مورد مطالعه (1990 تا 2020) و دوره آتی (2040) با استفاده از مدل سازی تغییر سرزمین (LCM) تولید شد (سناریوی اول). سپس با بهره گیری از سامانه اطلاعات جغرافیایی (GIS) و روش ارزیابی چندمعیاره (ترکیب خطی وزنی)، پتانسیل بوم شناختی مناطق برای تغییرات احتمالی آتی حوزة آبخیز گرگانرود تعیین و سپس مناسب ترین مناطق جنگلی، مرتعی و کشاورزی انتخاب شدند و این مناطق به نقشه کاربری سال 2020 افزوده شدند و نقشه کاربری اراضی 2040 تولید شد (سناریوی دوم). به طور کلی نتایج، روند کاهش مستمر پوشش جنگلی و اراضی مرتعی را نشان می دهد؛ به طوری که طی دوره مورد مطالعه (1990 تا 2020)، کاربری های جنگل و مرتع به ترتیب در حدود 279/53 و 413 کیلومترمربع تغییر کاهشی و کاربری کشاورزی و مسکونی به ترتیب به میزان 543 و 133/81 کیلومترمربع تغییر افزایشی در حوزه آبخیز گرگانرود داشته است. جنگل زدایی (279/53 کیلومترمربع)، کاهش اراضی مرتعی (413 کیلومترمربع)، افزایش اراضی کشاورزی (543 کیلومترمربع) و توسعه مناطق مسکونی (133/81 کیلومترمربع) رخ داده است. در بخش دوم نتایج، بر اساس نقشه پیش بینی شده کاربری اراضی در سناریوی اول، برای سال 2040 مساحت کاربرهای جنگل، کشاورزی و مرتع به 1364/98، 2396/09 و 3481/18 کیلومترمربع خواهد رسید. این در حالی است که در نقشه کاربری اراضی تولید شده 2040 بر اساس سناریوی دوم، مساحت کاربرهای جنگل، کشاورزی و مرتع به 1427/54، 2258/55 و 3567/49 کیلومترمربع خواهد رسید. در انتها پیشنهاد می شود در مناطقی که تغییر پوشش زمین در آن ها پیش بینی شد، با در نظر گرفتن شرایط آمایش سرزمین (سناریوی دوم) اقدام های پیش گیرانه و حفاظتی تعیین و انجام شود.

برای توسعه زراعت چوب، استفاده از کلن های پرمحصول جدید صنوبر ضرورت دارد. به منظور معرفی کلن های برتر در این تحقیق، 12 کلن جدید صنوبر که طی سال های اخیر وارد کشور شده اند و دو کلن موفق معرفی شده (بعنوان شاهد) به همراه یک کلن صنوبر بومی سفیدپلت در سه تکرار در فاصله کاشت 4×4متر و بصورت گروهی مربعی در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی کاشته شدند. صفات قطر و ارتفاع هر ساله پس از پایان فصل رشد اندازه گیری شد. صفات کیفی تعداد انحنای تنه، تعداد شاحه قطور تر از 5 سانتی متر، تعداد و درصد درختان دو شاخه هر کلن، و ارتفاع محل دوشاخه شدن در پایان سال پنجم برای کلیه کلن ها تعیین شد. تجزیه واریانس ساده برای قطر و ارتفاع نشان داد که اختلاف معنی دار بین کلن ها وجود دارد. اما تجزیه واریانس مرکب برای مقادیر رویش قطری و ارتفاعی نشان داد که از نظر رویش قطری بین کلن ها، همچنین بین سال های مختلف اختلاف معنی دار وجود دارد. اما برای مقادیر رویش ارتفاعی، فقط بین سالهای مختلف تفاوت معنی دار حاکم است. کلن جدید Populus deltoides marquette، و کلن شاهدP. deltoids 69/55 به ترتیب با 65/13 و 28/13 سانتی متر قطر و مقادیر 63/10 و 50/10 متر ارتفاع پس از 5 سال رویش به عنوان کلن های برتر معرفی می شوند. در مقابل، کلن های P. euramericana 87m. 119 و P. euramericana i-sieres با 97/3 و 4 سانتی متر قطر و 02/4 و 25/4 متر ارتفاع به عنوان ضعیف ترین کلن ها تعیین شدند. صفات کیفی نتایج کمی را نقص نکرده است.